Wpływ kontekstu na oceny

W badaniu Browna (1953) amerykańskim respondentom zadawano dwa pytania: (1) czy ich zdaniem komunistyczni dziennikarze mogą przyjeżdżać do USA i pisać swoje artykuły bez żadnej cenzury oraz (2) czy amerykańscy dziennikarze mogą przyjeżdżać do krajów komunistycznych i pisać swoje artykuły beż żadnej cenzury. Badani zostali podzieleni na dwie grupy, które różniły się kolejnością stawianych pytań. W grupie pierwszej badani najpierw odpowiadali na pytanie pierwsze, potem na pytanie drugie, natomiast w grupie drugiej kolejność była odwrotna - najpierw pytanie drugie potem pierwsze.

Wyniki:

W grupie pierwszej na pierwsze pytanie "tak" odpowiedziało 37% osób na drugie zaś 63%. W grupie drugiej na pierwsze pytanie "tak" odpowiedziało 90% osób, natomiast na drugie 73%!!!

Brown, D. (1953). Stimulus similarity and the anchoring of subjective scales. American Journal of Psychology 66, 199-214.

Efekt uporczywości

W eksperymencie Andersona, Leppera i Rossa (1980) zadaniem osób badanych było rozstrzygnięcie, czy zamiłowanie do ryzyka sprzyja dobremu funkcjonowaniu w zawodzie strażaka. W jednej grubie badani zapoznawali się z przykładami dwóch osób, które lubiły ryzyko i były doskonałymi strażakami. W grupie drugiej badani zapoznawali się z przykładami dwóch osób, które nie lubiły ryzyka, a mimo to również były doskonałymi strażakami.

Wyniki:

Członkowie grupy pierwszej dochodzili do wniosku, że "lubiący ryzyko są odważniejsi i dlatego są lepszymi strażakami", natomiast w grupie drugiej, że "nielubiący ryzyka są rozważniejsi i dlatego są lepszymi strażakami".

W drugiej części eksperymentu wyjaśniano badanym, że zaprezentowane im przykłady nie były prawdziwe i zostały spreparowane przez eksperymentatorów. Nie miało to jednak żadnego wpływu na przekonania osób badanych, które trwały przy swoich pierwotnych sądach.

Anderson, Lepper, Ross (1980). Perseverance of Social Theories. The Role of Explanation in the Persistence of Discredited Information. Journal of Personality and Social Psychology 6, 1037-1049.

Efekt wstecznej pewności

W eksperymencie Fischhoffa (1977) osobom badanym dawano do rozwiązania test oceniający ich wiedzę z zakresu historii. Zadanie badanych polegało na określeniu prawdopodobieństwa rzeczywistego wystąpienia każdego z czterech podanych możliwych rezultatów danego wydarzenia historycznego. Połowie badanych powiedziano, która z możliwości wystąpiła naprawdę, lecz proszono je, żeby podały te oceny prawdopodobieństwa, jakichby dokonały, gdyby nie podpowiedziano im wcześniej "właściwych" odpowiedzi. Druga połowa badanych nie otrzymyała podpowiedzi.

Wyniki:

Grupa badanych, która otrzymała podpowiedź znacznie wyżej oceniała swoją znajomość poprawnych odpowiedzi w porównaniu z grupą, która podpowiedzi nie otrzymała.

Fischhoff, B. (1977). Perceived informativeness of facts. Journal of Experimental Psychology 3, 349-358.

Wpływ samooceny na moralność zachowania

Aronson i Mettee (1968) manipulowali samooceną studentów, podając im fałszywe informacje o ich osobowości. Po wypełnieniu testu osobowości jedna trzecia studentów otrzymywała pozytywne informacje o sobie - mówiono im, że wyniki tesu wskazują, iż są oni ludźmi dojrzałymi, interesującymi, głębokimi itd. Jednej trzeciej studentów dostarczano negatywnych informacji, mówiąc im, że test wykazał, iż są stosunkowo niedojrzali, nieinteresujący, raczej powierzchowni itp. Pozostałej jednej trzeciej nie podawano żadnych informacji o wynikach testu.

Bezpośrednio potem ci sami studnci mieli zaplanowane uczestnictwo w eksperymencie przeprowadzonym przez innego psychologa i nie mającym pozornie żadnego związku z wypełnianym inwentarzem osobowości. W ramach tego eksperymentu każdy badany brał udział w grze w karty przeciw któremuś ze swych kolegów. Była to gra hazardowa, w której studentom pozwolono stawiać pieniądze i powiedziano im, że będą mogli zatrzymać dla siebie wygraną. W trakcie gry badanym dawano parę okazji do popełnienia oszustwa i to w sytuacji, w której wykrycie go wydawało się niemożliwe. Sytuacja została zaaranżowanaw ten sposób, że jeśli student zdecydował się nie oszukiawać, to z pewnością poniósłby stratę, jeśli natomiast zdecydowałby się popełnić oszustwo, to mógł być pewien wygrania znacznej sumy pieniędzy.

Wyniki:

Studenci, którzy otrzymywali informacje mające na celu obniżenie ich samooceny, oszukiwali o wiele częściej niż ci, którzy otrzymywali informację podnoszącą ich samoocenę. Grupa kontrolna - a więc ci, którzy nie otrzymali żadnej informacji - zajęła miejsce dokładnie pośrodku.

Aronson, E., Mettee, D. (1968). Dishonest behavior as a function of different levels of self-esteem. Journal of Personality and Social Psychology 9, 121-127.

Osoby mające wysoką samoocenę odczuwają silniejszy dysonans w sytuacji zachowania niemoralnego dlatego też są mniej motywowane do robienia rzeczy niechlubnych. Z drugiej strony, gdy już takie zachowanie popełnią są silnie motywowani do obrony swojej samooceny stosując rozmaite techniki reinterpretacyjne, które mogą usprawiedliwić popełniony czyn (sytuacja marszałka Niesiołowskiego po wywiadzie w gazecie, w której stwierdził, że Katyń nie był ludobujstwem).

Efekt nieuchronności zdarzeń

W eksperymencie Johna Darleya i Ellen Berscheid (1967) studentki zgłaszały się na ochotnika do udziału w serii spotkań, na których każda miała omawiać swoje zachowania seksualne i uznawane przez siebie w tym zakresie normy z inną, nie znaną sobie studentką. Przed rozpoczęciem spotkań dyskusyjnych każdej z dziewcząt dawano dwa foldery informacyjne, które zawierały opis osobowości młodej kobiety, która rzekomo zgłosiła się do udziału w tym samym eksperymencie, przy czym opisy te stanowiły mieszanine cech pozytywnych i negatywnych. Połowie studentek powiedziano, że będą spotykać się ze studentką opisaną w folderze A, drugiej połowie, że ze studentką opisaną w folderze B. Osoby badane proszono, aby przed spotkaniem z owymi studentkami oceniały każdą z nich na podstawie przeczytanych opisów osobowści.

Wyniki:

Te badane, które uważały za rzecz nieuchronną, że będą dzielić swe intymne sekrety z kobietą w folderze A, uznawały ją za osobą znacznie bardziej atrakcyjną od opisanej w folderze B. Natomiast te studentki, które sądziły, że będą musiały dyskutować z kobietą opisaną w folderze B, ją uważały za bardziej atrakcyjną od A !!!

Darley, J., Berscheid, E. (1967). Increased liking as a result of the anticipation of personal contact. Human Relations 20, 29-40.

Wyjątek od efektu uzasadniania okrucięństwa

W badaniu Davis i Jones (1960) badanych werbowano pod pozorem pomocy w przeprowadzeniu eksperymentu. Osobom, którzy się zgodzili pomóc mówiono, że ich udział będzie polegać na obserwowaniu rozmowy przeprowadzanej z innym studentem. Następnie, na podstawie tej obserwacji, będą musili powiedzieć temu studentowi, że uważają go za faceta płytkiego, nudengo i niezasługującego na zaufanie. Uzyskane wyniki pokazały, że w konsekwencji badani przekonywali samych siebie, że osoba, którą obrażali musiała rzeczywiście zasłużyć na te słowa. Uzyskany wynik wyjaśniany jest za pomocą teorii dysonansu poznawczego - skoro uważam się za pożądnego człowieka, a pożądny człowiek nie obraża niewinnych ludzi; tak więc ten student musiał rzeczywiście taki być i zasłuż na to sobie.

Berscheid, Boyce i Walster (1968) zauważyli, że istnieją pewne okoliczności, które ograniczają ogólność powyższego zjawiska. Werbowano badanych (studentów ochotników) do udziału w zadaniu, w którym każdy miał aplikować bolesne impulsy elektryczne innemu studentowi. Połowie badanych (grupa eksperymentalna) mówiono, że rażeni przez nich prądem koledzy będą mieli sposobność odwzajemnić się, drugiej połowie (grupa kontrolna) mówiono, że takiej sposobności mieć nie będą. W następnym etapie sprawdzano stosunek osób badanych do rażonych prądem studentów.

Wyniki:

Badani, którzy dowiadywali się o możliwości odwzajemnienia przez rażonego prądem studenta byli mniej skłonni deprecjonować ranione osoby, niż badani z grupy kontrolnej!!!

Innymi słowy, ponieważ ofiary mogły wziąć odwet, dysonans był redukowany - krzywdziciele nie musieli deprecjonować swych ofiar, aby przekonać siebie samych, że zasłużyły na to, co je spotkało.

Wyniki, te sugerują, że w czasie wojny żołnierze mogą mieć większą potrzebę deprecjonowania ofiar spośród ludności cywilnej (ponieważ nie mogą wziąć odwetu) niż spośród wojskowych.

Davis, K., Jones, E. (1960). Changes in interpersonal perception as a means of reducing cognitive dissonance. Journal of Abnormal and Social Psychology 61, 402-410.

Berscheid, E., Boyce, D., Walster, E. (1968). Retaliation as a means of restoring equity. Journal of Personality and Social Psychology 10, 370-376.

Wpływ uzasadnienia wysiłku na zmianę postaw

W badaniu Aronsona i Millsa (1959) studentki wyższej uczelni zgłaszały się na ochotnika do grupy, która miała spotykać się regularnie w celu dyskutowania różnych aspektów psychologii seksu. Dziewczętom powiedziano, że jeśli chcą uczestniczyć w spotkaniach tej grupy, muszą najpierw przejść pomyślnie sprawdzian selekcyjny, wprowadzony w celu upewnienia się, że wszystkie osoby przyjęte do owej grupy będą potrafiły swobodnie i szczerze dyskutować o sprawach seksualnych. Instrukcja ta miała przygotować grunt dla procedury inicjacyjnej. Jedną trzecią dziewczyn poddano surowej procedurze inicjacji, w której wymagano, aby odczytywały na głos (w obecności mężczyzny - eksperymentatora) listę sprośnych słów. Trzecią część badanych studentek poddano łagodnej procedurze - miały one czytać na głos słowa związane z seksem ale nie sprośne. Wreszcie ostatnią część przyjęto do grupy bez żadnej inicjacji. Każdej z osób badanych pozwalano przysłuchiwać się dyskusji prowadzonej przez członków grupy, do której właśnie została przyjęta. Chociaż u badanych studentek wytworzono przekonanie, że słuchają "na żywo" toczącej się właśnie dyskusji, to jednak w rzeczywistości odtwarzano im z taśmy uprzednio nagraną dyskusję, przeprowadzaną w taki sposób, aby była jak najbardziej nudna i napuszona. Po jej zakończeniu każdą osobę badaną proszono, aby oceniła tę dyskusję - jak się jej podoboła, jak dalece była interesująca, jak inteligentni byli jej uczestnicy itd.

Wyniki:

Tym osobom badanym, które bez trudu lub z niewielkim wysiłkiem dostały się do grupy, dyskusja niezbyt się podobała. Natomiast dziewczęta, które przeszły przez surową inicjację, oceniały dyskusję jako interesującą i wartą zachodu !!!

Aronson, E., Mills, J. (1959). Thw effect of severity of initiation on liking for a group. Journal of Abnormal and Social Psychology 59, 177-181.

Wpływ niewystarczającej kary na zmianę postaw

Aronson i Carlsmith (1963) prosili grupę 5-letnich dzieci aby oceniły atrakcyjność kilku zabawek. Następnie wybierano zabawkę, którą dane dziecko oceniło jako najbardziej atrakcyjną i mówiono, że nie może się nią bawić. Połowie dzieci grożono łagodną karą za przekroczenie tego zakazu ("Trochę bym się gniewał"), drugiej połowie grożono surowszą karą ("Bardzo bym się gniewał"). Następnie pozwalano dzieciom bawić się wszystkimi zabawkami aby miały sposobność oprzeć się pokusie ruszania zakazanych zabawek.

Wyniki:

Wszystkie dzieci oparły się pokusie - żadne nie bawiło się zakazaną zabawką. Po pewnym czasie ponownie dokonywano kolejnego pomiaru atrakcyności. W przeciwieństwie do grupy, w której grożono surowszą karą, w grupie, w której grożono łagodniejszą karą dzieci oceniały zakazaną zabawkę jako mniej atrakcyjną niż poprzednio !!!

Aronson, E., Carlsmith, J. (1963). Efect of the severity of the threat on the devaluation of forbidden behavior. Journal of Abnormal and Social Psychology 66, 584-588.

Wpływ odpowiedzialności za własne działania na zmianę postaw

W badaniu Nel, Helmreicha i Aronsona (1969) w pierwszej kolejności wyodrębniono osoby, które miały negatywny stosunek do marihuany. Później osoby te poproszono o wygłoszenie przemówienia (przed kamerą wideo) aprobującego używanie marihuany. Wcześniej jednak badani zostali podzieleni na dwie grupy, które różniły się uzyskiwaną informacją odnośnie audytorim, w obecności którego będzie odtwarzana taśma z nagraniem. W jednej grupie mówiono, że taśma będzie odtwarzana w obecności audytorium zaangażowanego w sprawę marihuany (np. członkowie brygad policyjnych do walki z narkotykami; zwolennicy wprowadzenia prohibicji) w drugiej grupie informowano, że audytorium będzie składało się z osób zupełnie postronnych, tj. nie mających wyrobinej opinni odnośnie stosowania marihuany. Po upływie pewnego czasu jeszcze raz pytano badanych o ich stosunek do marihuany.

Wyniki:

Stwierdzono znaczną zmianę postaw wobec marihuany leczy tylko w grupie, w której informowano, że taśma z ich nagraniem zostanie odtworzona w obecności audytorium nie zaangażowanego !!!

Nel, E., Helmreich, R., Aronson, E. (1969). Opinionchange in the advocate as a function of the persuasibility of his audience. A clarification of the meaning of dissonance. Journal of Personality and Social Psychology 12, 117-124.

Wpływ uzasadnienia zewnętrznego na zmianę postaw

W klasycznym już badaniu Festingera i Carlsmitha (1959) badacze zlecali studentkom wykonywanie szeregu nudnych i monotonnych zadań. Na przykład badane studentki przez godzinę przepakowywały przedmioty z pojemnika do pojemnika lub wkręcały po ćwierć obrotu, wiele rzędów śrubek. Następnie eksperymentator nakłaniał je, aby okłamywały swe koleżanki, które czekały na zewnątrz (by wziąć udział w badaniu) co do charakteru tych zadań. Mianowicie oferował każdej osobie pieniądze, jeśli przekaże koleżance, że wykonywane zadania są interesujące i przyjemne. Jednak nie wszystkie osoby dostawały tyle samo. Badacze podzielili studentki na dwie grupy. W jednej za owe kłamstwo oferowali 20 dolarów, w drugiej tylko 1 dolara. Gdy eksperyment był już skończony, ktoś inny (w rzeczywistości pomocnik eksperymentatora) podchodził do osób badanych i pytał jak rzeczywiście podobały się im zadania, które wykonywała w trakcie eksperymentu.

Wyniki:
Studentki, którym za kłamstwo zapłacono 20 dolarów oceniały zadania jako nudne, podczas gdy studentki, którym płacono 1 dolara oceniały je jako przyjemne!!!

Festinger, L., Carlsmith, J. (1959). Cognitive consequences of forced compliance. Journal of Abnormal and Social Psychology 58, 203-210.

Osoby, które otrzymały 20 dolarów miały dostateczne zewnętrzne wytłumaczenie dla swego kłamstwa - kłamały (nie wierząc w to), gdyż robiły to dla pieniędzy. Osoby, które otrzymały 1 dolara, a więc bez poważnego uzasadnienia zewnętrznego musiały uwierzyć w to co powiedziały (tj. że zadanie było przyjemne), gdyż w innym przypadku odczuwałby silny dysonans na myśl, że bez żadnej przyczyny robiły zadania nudne i bezwartościowe. Mogłoby to w sposób istotny zaburzyć ich pozytywny obraz własnej osoby.